Pagina d'avant Pagina d'apres Ensenhador

7 Lo lach - lo fromatge - los laitatges

Lo lach de vacha servissia donc a far de la sopa de lach quante n'i avia un petit mijon de resta. Quante n'i avia mai, fasian deu fromatge.

Lo fromatge:

"N'òm 'chaptava de la presura, d'autras vetz; mas quo era deus bodins, n'òm ne'n copava un petit brin, n'òm lo metia dedins deu lach, dedins un gatge." "Òm fai bulhir deu lach, n'òm meslanja meitat de lach freg e meitat de lach juste bulhent" (S. B.). "Me, i' avia chaptat de las topinieras de cinc botelhas. E ben n'òm metia quí sas cinc botelhas de lach, n'òm metia un petit mijon de presura, n'òm iò batia, n'òm iò boirava bien, n'òm iò cuberclava. E n'òm iò laissava juscant' a l'endeman, l'en-passat-deman, que n'òm vissa que quo era bien calhat quí. E puei aprep, quante n'òm veiava que lo lach magre era montat, "ten, lo lach magre a montat", quo era pro pres. E ben n'òm iò metia dedins un linge, n'òm metia esgotar. Pas tròp longtemps, falia pas lo laissar venir tròp dur, falia qu'eu sie bien mofle. Alòrs n'òm iò vidava dins un saladier, n'òm iò batia bien e n'òm iò minjava entau. Queu-quí qu'òm ne podia pas minjar, n'òm lo metia dins una copa, n'òm lo metia sechar aus chabrons, sur una pòst" (M. G.)."Los laissaven bien esgotar dins la copa, quand quò sòrtissia pus de jus, ilhs lo salaven e poibraven tot lo torn, e puei ilhs lo metien dins un petit linge fin, e ilhs lo pendilhaven aus chabrons a costat deus autres. Ilhs sechaven, ilhs venien durs coma lo mur. N'autres lo fasiem pas retòrnar. Lo minjavem entau. Quante nos iò copavam, quò s'esgrunava quí. Quò n'era pas tan bon que quò. Quò siria auras, ne'n minjaria poent, me." (S. B.).

Copas

 

"E puei quante eu era bien sec" - "quò i restava dos, tres,quatre mes a esgotar au planchat" (S. B.) - "N'òm lo descendia, n'òm lo lavava bien avecque deu bolhon de sopa, e un petit de vinagre dedins. E n'òm lo metia dedins de quilhs topins de fromatge, de quilhs grands pòts de cinc botelhas, e n'òm cuberclava bien, n'òm ficelava bien, que la moscha dintressa pas. N'òm iò fasia retòrnar, n'òm disia. Eu venia pus blu, quò imitava lo Rocafòrt.Quò se minjava sie mòu, sie entau." (M. G.).

N'i a que lo fasian retòrnar un mes dins deu vin blanc sec. Quò pudia, mas quo era bon.

"Lo prumier fromatge, vos lo fasetz pas bon, per çò que vos n'atz pas de lach magre. Tandis que lo "deuxième", vos laissatz una culhierada a cafè de lach magre dedins vòstre pòt. Alòrs vos metetz vòstre lach bulhent meslanjat avecque vòstre lach freg e vòstra presura. Quante vos metetz esgotar lo prumier, fau que vos ne'n fasietz un autre, per qu'eu sie bon, sens quò vòstre lach magre agresis, fau los faire que se seguen. Alòrs los prumiers, quò fai deus grumeus, ilhs sòn pas tant bons a minjar. A moens que si vos coneissiatz quauqu'un que ne'n fasién, prener un petit de lach magre chas ilhs. Iu ai veüt dins lo temps, quo es de mesma que 'las fasién, 'las 'navan cherchar chas los vesins un petit mijon de lach magre." (S. B.).

Auras, quò se minja sie mòu, sie sechat quinze jorns, tres setmanas. Quand l'atz metut dins una copa, "quò sòrtis enqueras deu lach magre dins quela copa. Alòrs ei-quí quante eu a restat dos o tres jorns dins quela copa, que quò sòrtis pus de lach magre, vos lo enlevatz, e vos podetz lo minjar de mesma. Eu se ten tot sol dins una sieta. Vos lo minjatz sie de mesma o autrament aprep vos lo rotlatz aussitòst dins de la sau, deu poibre e puei vos lo gardatz quinze jorns, un mes, de mesma. E puei alòrs quí, quò vos fai un fromatge coma quilhs fromatges de chabra, si vos vatz per quí." (S. B.).

E veicí tot per lo fromatge. Lo lach servissia atot per las bulhidas: avecque la farina de bigarròt, quo era lo pilat, mai avecque quela de froment, quo era las pous.Lo pilat se fasia surtot a l'aiga, deus còps au lach.

Lo pilat:

"D'autras vetz, nòm fasia deu pilat. Quo era de la farina de bigarròt. E ben ma bela-mair ne'n fasia. Ma maire ne'n fasia pas ela, ilhs l'aimavan pas. E i' iò minjava per fòrça, quo es gruselós, quò n'es pas la pasta fina coma lo froment. Ben 'la ne'n fasia una plena marmita ma bela-maire. Nòm iò fasia a l'aiga, un petit de sau e de l'aiga. 'La iò desleiava, 'la iò desleiava quí, davant lo fuòc, jusca temps que quo era ferme, que quo era cuech. E ben l'enser, nòstre òme li, mai mon beu-paire, mai lo grand-paire, quò li tapava! N'òm se tirava doas o tres culhieradas, 'na plena sieta - coma una bulhida, parier. E puei quilhs que volian, ilhs metian deu lach, n'òm iò minjava avecque deu lach. Mas me i' auria minjat tota una cassairolada de lach per avalar ma sietada de gruseus de bigarròt! N'òm i metia deu sucre, si òm avia pas de lach, e òm minjava totjorn la bulhida ente era lo sucre. Iu l'aimava pas, me." (M. G.).

"Lo pilat, quo es deu bigarraud qu'es mòugut. Iu n'ai minjat chas ma defunta granda-maire que murisset en 1942, 'l'avia quatre-vint-set ans, alòrs 'la fasia deu pilat i a lontemps, ela. Quo era deu bigarròt fach au lach si òm volia, o a l'aiga, mas eu era melhor en metent deu lach. Quo es un petit mijon rosseu. Quò-quí, quò n'a pas de desgost, mas prumierament quò n'es pas sucrat." (J. R.).

Las pous - las plens pous - las pous blanchas:

"E ben las pous, quo es avecque deu froment. Ò quò-quí i' iò minjava bien quò-quí, oc-es, i' iò minjava avecque deu pan quò-quí. Ma maire ne'n fasia deus petits plens marmitons, de mesma, l'ivern, quand quò fasia bien freg. 'L'avia una culhiera de bois, 'la iò braçava, 'la iò braçava, falia quò venguessa bien seür assetz ferme. E puei quo era avecque deu lach qu'era desleiat quí, quo era pas coma lo pilat. E ben nos ne'n tiravam de las sietadas que nos minjavam avecque deu pan. Metiam pas de sucre quí." (M. G.)

"Las pous son fachs avecque deu lach, deu pur lach e de la farina de froment. Ma defunta maire ne'n fasia. La metia deu lach dins una marmita, e puei la metia bien seür un pauc de farina per iò faire calhar, e 'la iò salava. Quò fasia de la puréia que se copava. Autrament, si quò n'era pas tròp espes, òm ne'n tirava dins una sieta, plena sieta, ben nos minjavam quò-quí avecque deu pan. I a de las vetz, quante quo era tròp freg, 'la iò copava a bocins, e puei 'la iò passava dins la paëla." (J. R.).

Minjavan deu ris au lach, quante 'chaptavan quelas balas de ris per los pòrcs.

"Mon defunt paire, a la velhada lo ser ne'n triava, ma maire ne'n triava. Òm lo passava au crible. E ben òm recuperava totas las melhors, per çò que n'i en avia de bons. E ben 'la ne'n fasia bulhir de las marmitadas de ris, cuech dins deu lach. E ben quò picava tots aprep pendent dos o tres jorns, quo era bien bon." (J. R.).

Quò que se fasia mai coma laitatge, quo era los uòus au lach.

"Quò s'a totjorn fach quò-quí. Quò ne'n fasia principalament quand quò fasia deu pan; quò metia cueire de las terrinas en gres dins lo forn avecque los uòus au lach dedins. Òm iò metia davant, que lo forn es pas si chaud, e quante n'òm avia tirat lo pan." (J. R.).

Los uòus a la nevia, ribavan sovent sur la taula per los repasts de festa.

"Quò se fasia bien quò-quí. Quo era lo grand dessert." (S. B.).