Pagina d'avant Pagina d'apres Ensenhador

11 Los repasts

Lo monde minjavan tres còps per jorn l'ivern, avecque deus còps, un petit colacion vers las tres oras; mas normalament se coijavan d'abora e sopavan d'abora sens colacion. L'estiu, coma las jornadas eran lonjas, e que los òmes se levavan a quatre oras lo matin per 'nar fauchar o mestivar, fasian cinc repasts: en se levar, vers las uech oras - quo es los dròlles que lor portavan aus champs -, a miegjorn, a quatre oras e lo ser.

11.1 Los repasts ordinaris

Per desjunar, n'i a que començavan per beure un petit còp d'aiga de vita, en ivern, per "tuar lo verme". Autrament minjavan una 'lissada, avecque deus grilhons, o ben deu fromatge, deu bodin quand n'i avia. "Nòstre òme quante eu desjunava, eu levava lo cubercle de la sopiera "ò! quò n'a vengut dos! Vau ne'n tornar pausar un.. ò ma fe, tan pieg, vau lo minjar li tot!" Eu ne'n minjava dos, dos e demieg, eu iò minjava tot per son desjunar. Quò lo regalava mielhs que los grilhons, mai que lo pastes, li." (M. G.)

"Quo a tot lo temps desjunat en se levant, enfin quo a begut lo cafè. Autrament n'i en a que preferavan de la sopa, un restant de sopa de la velha, o deu vermicele quand quò n'i avia; mas enfin quo era pustòt un bot de bolhon. E puei quò fasia lo torn de las bestias, las suenhar puei tot, e avant de partir, quò falia cassar la crosta, quo era deu fromatge blanc o deus grilhons. La sopa, quo era en se levant, ilhs prenian quauqua res de chaud, un peuc de liquide per se lavar las dents! Quo era tròp tòst per minjar deu pan." (G. B.)

"En ivern, quò desjunava moens, quò desjunava en se levant, per çò que quò se levava desjà bien pus tard; alòrs quò bevia un bot de cafè, puei quò minjava un peuc de pan. Au luòc de beure lo cafè tot sol, n'i en a que minjavan quò-quí dins un bòl entau puei deu cafè au lach. E n'i a d'asard, ilhs avian tot lo temps preferat lo bolhon. Las femnas prenian lo cafè; los òmes, ren que per lo còp de beure (un petit de vin) dins la sieta... Non mas n'i a bien qu'aimavan la sopa a l'onhon, quò se fasia la sopa a l'onhon. Quo era de la sopa qu'era freja de la velha. Ben los òmes, n'i a bien que au luòc deu cafè, quò prenia un peuc de bolhon, quò buvia un petit còp dedins. Mas pas bien, un petit còp per rire, pas bien dempuei lo matin. Quo era a miegjorn qu'òm minjava la sopa." (G.B.).

Deus còps, graissavan 'na trencha de pan 'lissada, de mongetas de la velha. E, "lo matin deu primier de mai, quò falia desjunar d'uus e d'alh. Falia minjar la moleta d'uus e d'alh per se graissar las dents d'aur tota l'annada." (G. B.)

 

Sietas en calhau - escuelas a sopa

 

Per dinnar, "quò minjava la sopa e puei deu pan, de las pomarterras, de las mongetas, n'impòrta, avecque deu fromatge aprep si n'òm volia." (M. G.)

"A miegjorn la sopa, e puei las mongetas. pas sovent de la vianda. Deus còps, un bot de chambon quand i avia de las mongetas. E deu fromatge blanc, deu fromatge de la breta." (G. B.).

Per colacion: "A quatre oras, quand quo era l'estiu, quò minjava lo bonhat, lo babijòt, la trempina. Mas pas totjorn. Quo era pustòt pendent lo fen, n'i avia pas tròp d'apetís; quo era la possiera qu'òm cassava. Quò balhava a beure e a minjar. N'i en a que minjavan la trempina. Los autres que n'aimavan pas la trempina, minjavan un bot de pan e de fromatge, o deus grilhons, coma un petit cassa-crosta." (G. B.)

"Quante quilhs petits torteus eran cuechs quí, e ben òm n'en copava un per lo mitan, o ben en quatre, e ben, saussat dins deu vin avecque de l'aiga e deu sucre, quilhs torteus quí, quo era tendre, qu'òm metia quí bonhar dins son vin, e ben quo era bon e! garç!" (L. R.)."Quo era per far colacion, òm entamnava pas un petit torteu per desjunar." (J. R.).

L'ivern, quo era pustòt un bocin de pan trempat dins de las monjetas frejas.

Las sopas rossas, "quò fai bon colacion quò-quí." (L. R.).

"Me, i' ai veüt quí, quante n'òm 'nava gensar dins los prats - auras quò se fai pus, una mòda qu'es perduda - e ben vos gensatz, e ben a colacion "a! n'i a per longtemps enqueras avant de sopar, minjariam ben una sopa rossa!" E ben, quò fasia chascun un coble de sopas rossas." (M.G.).

Per sopar: "L'enser, n'òm minjava la sopa; e ben n'òm avia pas bien fam. N'òm minjava de las vetz ren que la sopa e un petit de pan e de fromatge, lo ser." (M. G.) "Quò repetava lo repast de miegjorn. Enqueras de la sopa, e de las moletas, de las pomas saladas, e tot lo temps lo "fameux" fromatge bien seür, e los grilhons, lo pastes." (G. B.)

"N'i avia tot lo temps de las mongetas de cuechas dins la maison. En estiu, bien seür, quò minjava las claquetas, los peseus, quò minjava beucòp de chausas, de las tomatas... Quò 'massava beucòp de claquetas, de las mongetas rossas. La mongeta dins lo temps, n'i avia totjorn maison, coma lo bolhon de sopa. Quand quò n'i avia pus, falia ne'n far mai. N'i avia doas marmitas, marmita de bolhon, marmita de mongeta. Alòrs si deus còps, quò i avia de la vianda, o n'impòrta qué, quò sautava un repast. Si quò n'era pas lo miegjorn, quo era l'enser quò crochava las mongetas, e puei totjorn entau. O puei d'abòrd, ilhs n'aurian pas viscut si n'avian pas 'gut de mongetas, quo era lo melhor deus "féculents"." (G. B.)

De mongetas, mai de pan: dins la sopa per la trempar, avecque la saussa deu plat e lo dessert. A miegjorn coma lo ser, quò i avia la sopa e un plat. Mas n'òm podia far lo repast de crespas, de rís au lach - "n'i en a que ne'n fasian un repast, òm n'avia pas tròp d'autra chausa. Òm minjava una sietada de rís; avecque deu pan qu'òm lo minjava." (J. R.) - de pous - "Vos satz a Vicròsa, quò n'es pas bien luenh de Manòc. Mas chas nos, ilhs ne volian pas qu'i' emportessa de pan (a l'escòla). Falia qu'i' anguessa minjar la sopa a Vicròsa. E iu 'nava tot lo galòp, e tornava tot lo galòp. E ben "nos vam faire las pous, ten, la M. vai venir, quò fai freg, nos minjaram de las pous". E ben nos ne'n tiravam quí, de las sietadas, que nos minjavam avecque deu pan. N'òm minjava de la sopa, si n'òm volia, mas pas bien. Quò sufissia las pous." (M. G.).

Lo diumenc, tuavan quauque lapin,'chaptavan un bocin d'aumalha per faire lo bulhit o cueire en saussa. Quo es sovent que lo plat deu matin tornava l'enser si quò n'era pas l'endeman. "Òm ne fasia poenh doas sòrtas de cosina a la campanha, vos satz!" (M. G.)

Topina e brasiera - Au mitan topin de cafè

 

11.2 Los repasts extraordinaris

De las vetz, eran una tropa de gent a minjar, sie per lo trabbalh, sie per las nòças o las festas.

Per las fauchas, lo cassa-crosta deu matin era sovent fach de crespas metudas en cochas avecque deus onhons, de las pomarterras bulhidas, deus porrats copats fin e fricassats. Los fauchors copavan de las trenchas dins queu gròs sandoich e iò fasian davalar avecque deu vin.

"Chas nos ne volian pas de crespas per las fauchas. N'i en a que quò falia de las crespas." (M. G.). "Ente lo cafè se buvia, quo es pendent las fauchas. Falia portar lo desjunar aus fauchors. Falia se levar d'abora. "Despecha-te de te levar, i a un moment qu'ilhs fauchen los paubres òmes, despecha-te de te levar, M.". Sautava per terra. E ben l'avia fach los uòus pòchats, l'avia fach lo jambon, i avia los grilhons, i avia lo fromatge; l'avia fach un plen pòrta-dinnar de cafè, e puei la botelha de vin e lo pan. E ben n'i avia un brave plen panier quí, qu'òm portava a los fauchors. E ben ilhs minjavan, ilhs buvian, ilhs se suenhavan, e puei iu me'n tornava... Aprep, falia que n'anjam desbarjar, aprep que n'anjam fenar... Falia esbolhar las barjas per quante n'auriam dinnat. Ma maire avia preparat lo dinnar. Eu era preste a minjar per quante nos 'ribariam; fasia una farça, fasia un bocin de salat." (M. G.)

Per las mestivas, quò tornava far de la farça e deu salat. "I' ai veüt, ma bela-mair quí, dins lo temps, quò 'nava mestivar, que n'eram quí 'na tropa de gent, mas quò falia quauqua res per minjar, tota quela gent quí. E ben n'avian quela farça e deus bocins de salat. Vos podiatz metre la farça dins un plat e lo salat dins n'autre, e puei chascun tirava deu salat, de la farça, quò qu'eu volia. Quò te copava quelas trenchas! e ben quò se regalava ten! Quò mestivava e! aprep, petit quò li 'nava a la faucilha!" (L. R.).

Per las baterias, minjavan lo jau, tuavan un anheu, fasian de las ruelas farcidas. "I' ai veüt, per las baterias, iu era plan urosa quante quò batia me, per minjar de la sopa e deu jarron de vedeu e de la peitrina. A! paubre petit! quo era bon quò-quí! Te 'massava quò-quí!" (L. R.).

"Falia que quò sie una granda ferma per noirir los bators una jornada. Mas quò fasia pas tres repasts tota faiçon. Los garçs, quand ilhs 'navan batre lo matin, ilhs avian desjà desjunat chas ilhs. Alòrs ilhs batian un moment, puei ilhs restavan per cassar la crosta - ilhs fasien un repast quí, ilhs donaven deu saussisson, deus uòus bulhits" (S. B.) - "quò qu'ilhs avian, deus pastes, deu fromatge, deus grilhons. Alòrs aprep, quand quo era finit de batre, alòrs iquí ilhs fasian lo grand repast. Ilhs minjavan la sopa de bulhit, de las tomatas en salada, aprep, quo era lo bulhit, aprep de las claquetas - fricassadas - o de las mongetas avecque deu polet, o ben deus peseus. Las mongetas rossas, l'eran 'ribadas per las batasons, alòrs quo era de las rossas o deus peseus. Quo era la sason de la salada "chicorée"; alòrs falia de la salada avecque las mongetas o los peseus. Aprep, quò i avia deu fromatge blanc dins un saladier. E aprep lo cafè e la gota. Mai deus petits gasteus secs quí, quò se fasia, mas pas totas las maisons, ilhs vidavan quò-quí dins una sieta." (G. B.).

N'i avia pas de gerba bauda per la bateusa, quo era pustòt per lo fen. Ni mai per las vendemias, i avia pas pron de vinhas, quo era vendemiat dins 'na jornada.

Los repasts de nòça eran sovent fachs per de las cosinieras professionalas. "N'i avia pertot de las femnas qu'eran - un petit mijon pus finas!" (S. B.) - "òc-es quo era pustòt de la gent qu'avian quauqua petita buveta, dins quilhs petits borgs. Ilhs avian fach deus grands repasts chas ilhs, deus còps, qu'ilhs avian òrganisats. Alòrs 'las sabian un peuc mai la quantitat; "las fasian la cuisina, 'las fasian las saussas, 'las sabian quand mesma chaufar lo forn. Ilhs iò fasian dins un forn de queu temps, a la campanha. E ben n'i a mai que d'un que n'aurian pas estats apres a far deus gasteus dins un forn. La familha, ilhs 'navan trobar quelas cuisinieras la velha desjà, alòrs quo es elas que lor fasian un bot de papier 'quò vos fau tant de biftec per far lo "pot-au-feu", tant de quilòs puei tot". E quo era elas que servissian aprep, alòrs 'las sabian quantben quò lor falia de besunha. Tandis que los repasts de bateusa, quo era la femna de la maison que iò fasia, o ben 'las s'aidavan." (G. B.)

Quauques plats se fasian surtot per de las festas religiosas. Lo Vendredí Sent "nos 'tachavan moien d'aver deu bolhon, de la sopa de 'bituda facha, nos minjavam quò-quí. E n'òm fasia de la molia." (M. G.). Per lo lundí de Pascas, mai per Rampaums, i avia de las sopas rossas. Per lo Caresma n'i a que minjavan la sopa de cireisas: fasian bulhir de las cireisas sechadas dins de l'aiga; trempavan lo jus per far la sopa e minjavan las cireisas sur deu pan en fin de repast.

E quand deu monde venian maison que minjavan?

"La gent n'eran poench fiers de queu temps. Quò vos arribava quauqu'un, e ben vos ne sabiatz gairement que faire. Vos fasiatz una moleta bien seür, mas quò ne... "Vau far 'na crespa!" "a! si vòletz!" "Allez", quò minjava de las crespas avecque de las pomas." (M. G.).

L'ivern, prenian dins las reservas, l'estiu avian los legumes deu vergier e la frucha deu vilar en mai. Gaire de vianda sur la taula, mas la quantitat de pan minjada - de 700 a 800 gramas per jorn o mai per los òmes que trabalhavan - compensava las proteinas qu'aurian pogut mancar. Lo pan era un aliment riche de queu temps.

"Nos n'am jamais estat maluros, n'am totjorn bien minjat nòstra aisa. N'i en a quauqu'uns qu'an degut, ilhs junavan, quo era deus fainhants.Per çò que iu me rapele mon defunt paire, mai ma defunta maire, bonas gents, e ben quò lor fasia pas pena ilhs 'tot de trabalhar dur, e puei de se bien suenhar." (J. R.).