Las deschas
Pagina
d'avant
Pagina
d'apres
Ensenhador
Tota la vianda de pòrc era conservada dins la sau grisa e metuda dins de las pastissieras, de las topinas, deus charniers, los chambons eran sechats dins la chamineia. Quò se gardava entau d'un sanha-pòrc l'autre .
Fasian sechar los fromatges aus chabrons de la cosina ente lo fuòc bruslava prescament a lonjor d'annada.
Se servissian deu solelh per far sechar de la frucha en estiu, o ben deu forn quand lo pan era tirat.
"L'era de precaucion, ma paubra maire; 'la las copava a bocins las pomas de pomier, 'la las metia dedins una descha. E ben totas las vetz que nos fasian de pan, 'la tachava moien totjorn d'aver copat de las pomas a quartiers e deus perons quand n'i avia assetz. Quand n'òm avia tirat lo pan, 'la tornava metre dos fagòts dedins lo forn; quante los dos fagòts eran bruslats, l'òstava las brasas, 'la tornava metre sas deschas. I a de las vetz, quand quo era l'estiu, 'la sechava sas deschas aus beus raiauds deu solelh. Quò iò pròlonjava per atendre que n'òm tornessa far deu pan. I avia doas, tres plenas deschas." (M. G.)
Las deschas
Aprep, metian la frucha sechada dins de las bornhas au granier.
Las bornhas
I avia dònc de las pomas. "I avia de totas espeças de pomas: i avia las pomas Lestras; i avia las pomas Carvila; i avia las pomas Reineta; i avia las gròssas Bofòu - quo era una gròssa poma roja - ; la poma Glaça; i avia la "Reine des Reinettes" - quo era de bonas pomas, ròsadas quí, 'las se gardavan bien - " (J. R.). "I avia las Capendut, las Rambòrd" (L. R.).
I avia de las peras. "Ò la! n'i avia bien! Quò i avia la Duchessa, quò i avia de las peras St Micheu qu'òm apelava, las peras Sucravert - a! quo era bon quò-quí - ; a la fin d'aost, las peras Buras." (M. G.)
I avia de las prunas. "Quò i avia la Renalhauda; i avia quilhs petits pruneus qu'ilhs apelavan deus Vicaneus - de las petitas, mas bien bons, bien bons - ; las Senta Catarina; e las Negras; e las prunas d'Amor - a! las prunas d'Amor, 'las son bonas quelas quí, 'las son sucradas, deus pruneus gròs coma deus marbres, pus gròs que deus marbres quí, gròs coma quelas agatas que bochavan la limonada dins lo temps." (J. R.)
I avia de las cireisas. "Quò i avia de las "Coeur de pigeon"; quò i avia de quelas gròssas negras mas iu ne sai poent coma 'las s'apelen; i avia de las Magdalena - 'las n'eran pas blanchas, 'las n'eran pas rojas, l'eran quí entre los dos, ròsadas si òm vòu, color de cendre." (J. R.).
I avia quauquas pressujas, mas los pressugiers venen pas bien quí. "Òm avia 'gut deus sauvatges, o ben deus ròsges qu'òm trobava, qu'òm semnava." (L. R.)
Totas quelas fruchas - n'òm prenia las pus bravas, las pus gròssas - eran metudas en quarteus sechats dins de las bornhas. E l'ivern, quò 'nava dins las tartras, los gasteus, quò se minjava en compòta, o ben quò se cronhava entau. "Òm las lavava bien, òm las metia dins una marmita avecque de l'aiga, e puei òm las fasia cueire. Quò bulhissia quí dedins. Òm jitava pas lo jus lai, quò fasia lo jus sucrat. Quilhs qu'eran constipats n'avian qu'a lo beure, quò fai deu ben. Òm las esbolhava, òm las de-òssava. E puei aprep òm las minjava deus còps sur lo pan, o ben sur una tartra a las prunas o ben un gasteu. Mas quò se minjava entau. Vos podiatz emplir vòstra pòcha e picar aprep." (J. R.)
Quò fasia de la piqueta, las pomas, deu citre.
Las pomas se gardavan cruas aussi ben. "Nos las montavam au granier sur de las sachas, e òm brechava quelas sachas quante quò gelava bien." (L. R.).
Quauquas espeças de pomas e de peras se 'massavan avant d'estre maduras e òm las metia dins lo blat per las conservar - las pomas Suire, la poma Grisa, la poma Reineta e la poma Curet. Mas la frucha se minjava pas talament crua."I avia deu fruit de queu temps, mas nos ne sabiam poent se'n servir. Quò purissia au granier. Quò n'i en avia de las tòrnadas! N'aviam deus pomiers, deus bons pomiers, quò 'massava las pomas, n'òm avia deus plens graniers de pomas, mas quò purissia. N'òm ne minjava pas beucòp de las pomas cruas, n'òm ne'n avia per dessur los dos uelhs. N'òm ne'n avia poent envia. Quo es tot a fach de las melhoras, autrament de quelas bonas peras, mas autrament de las pomas, n'òm ne'n minjava poent. E auras n'òm las 'chapta." (M. G.)
Gardavan las chastanhas au granier. Picavan aprep quand volian ne'n minjar. Frucha sechada e chastanhas avian una autra foncion. "Mas quilhs perons, quelas prunas, si vos veietz coma quò cronhava; e las chastanhas sechas qu'eran ròstidas, e ben a cronhar quí. E ben 'las fasian far de la saliva, tot lo temps de la saliva. Per çò que las femnas, l'eran tots los sers quí a la chaminéia, totas chascun lor torn! Las fasian un rònd quí, avecque lors conelhas de lana e lor fuseu e lor còcha quí que filavan, e puei quí lo chause virava, e quò filava." (L. R.)
Massavan deus calaus. "I avia quauques nogiers. Quò n'a crebat. O puei los tractors an tot 'rachat. Per çò que dins los champs avecque loras bestias, ilhs passavan a costat. Tandis que quí, quò començava a copar las gròssas racinas, lo nogier creba, e puei ilhs l'enleven. Ilhs avian tots quauque nogier, o dins lo boisson ilhs avian tot lo temps quauque nogier. Quo era juste per la familha, per minjar l'ivern." (G. B.).
"A! n'òm ne fasia bien quauque mijon, mas n'òm ne fasia pas una quantitat. "Quoique" chas nos, i avia totjorn 'gut deu coduenh, n'òm fasia las confituras de coduenh." (M. G.).
"Quò qu'òm avia fach, quo era de la confitura de gruselas. N'òm ne'n minjava en passant de contre los gruseliers, n'òm en tirava quauqua bròcha, mas enfin quo es tot. Las petitas gruselas, quo era per far de la confitura." (M. G.).
"De las frasas, n'òm ne'n 'massava juste per ne'n minjar quauqu'una, n'òm ne'n fasia poent." (M. G.).
"I a lo melon "Moscovie"; quilhs melons "Moscovie" quo era per de las confituras quí"(L.R.).
"Fasian de la cònfitura avecque de las pomas de pomier. Fasian mesma de la cònfitura de vin doç. Quo era coma la cònfitura de rasims, mas ilhs ne'n fasian de la gelada. Quand ilhs preissavan lo vin, quò pissava au "pressoir" quí, lo vin era doç, quò cola, quo es sucrat queu jus. E ben en ajostant pro de sucre dedins, quò 'riba a far de la gelada. Òm iò fai bulhir, a l'esbulhicion, l'aiga qu' es dedins se fot lo camp e quò fai de la gelada." (G.B.).
"Ilhs fasian de la cònfitura de prunas quilhs que n'avian, un peuc. De las tomatas vertas, quò se fasia quò-quí, la cònfitura de tomata verta. Mas n'i a que galòpavan las moras de queu temps, quilhs que prenian la pena de iò faire, la pena e lo saber-faire." (G. B.).
"Fasiam beucòp de confitura de pressuja." (G. V.).
Per sucrar las confituras, los gasteus, la piqueta, las licors, falia 'chaptar deu sucre. Era char, òm l'eschivava. Quo era deu sucre pas tròp rafinat, de la cassonada. Puei i avia deu meu.
"Presque totas las fermas avian quauque bornat. I a deus còps, ilhs fasian lo bornat dins un aubre. Per çò que quand ilhs veiavan que quò i avia de las 'belhas dins un aubre, e ben ilhs copavan un chaisne. Ilhs copavan l'aubre, e puei ilhs sejavan la lonjor ente las 'belhas eran, enfin trabalhavan, e puei ilhs menavan la bilha maison, quò fasia lo bornat. N'avian dos o tres entau. Quo es a dire que aprep, quand l'essamavan, si ilhs trobavan l'essam, si l'essam restava pendilhat, ilhs las fasian rentrar dins un autre bornat. Mas lo prumier bornat qu'ilhs avian a la ferma, quo era de las 'belhas qu'ilhs trobavan dins la campanha, enfin dins lores boissons,dins deu gròs bois." (G. B.) Per prener lo meu "falia se mascar; òm brechava la figura d'un chapeu o d'un masque qu'ilhs fasian ilhs mesma. N'i avia pas de quadre, lo meu era entau. Òm ne'n laissava juste un peuc dins lo fons, per que 'las ne minjavan l'ivern. Aprep, lo meu, eu era dins la cera. Alòrs òm lo fasia esgotar dins un passa-puréia qu'era sur una terrina, e puei lo meu colava dessot. Quò restava la graissa, la cera. Òm ne'n fasia de las bolas per 'chabar de sòrtir lo meu. La gent se'n servissian pas quí, ilhs fotian la cera en l'aër. N'i en a que minjavan lo meu sur deu pan, coma las confituras, quò servissia de cassa-crosta. Mas ilhs se'n servissian quand ilhs eran enraumats l'ivern." (G. B.).
N'autra espeça de bornat.
"L'òli de calau, ilhs ne'n fasian rarament quí. E puei, si ilhs avian quauque òli de calau, quo era pustòt per far deu "onguent" per metre sur deu mau, o sur deu mau de las bestias, de las dartras." (G. B.)
"Quò i avia deus oliviers [olivier: queu que fai l'òli]. Chasque borg avia un olivier, a Manòc i avia un olivier, a Masieras, a Loubert. Ilhs fasian l'òli de caulzat. Alòrs l'olivier fasia l'òli de tot, de caulzat, de "tournesol" - mas lo "tournesol", quo a vengut quí pendent la guerra, avant n'i avia poent - Degun ne fasian de "tournesol", ilhs semnavan lo caulzat, la naveta, ilhs avian fach mesma de l'eulheta. L'eulheta es bluia, e puei un còp que la flor es passada, quò fai quela poma qu'es plena de petita grana quí. La naveta, quo es coma un petit caulzat. L'òli blanc, quo es l'òli d'"arachide". Dins lo temps, ilhs se servissian principalament de l'òli de grana, mas quante ilhs ne'n volian, ilhs ne'n 'chaptavan a l'espiçaria." (G. B.).
Las bujas d'òli (segle XIX)
Un còp que las mongetas eran bien sechadas au solelh, las esgaussavan e las dintravan per l'ivern.
"Las citrolhas, ilhs las avian a la granja a l'abric, coma las pomarterras. Òm las metia dins un cuenh que quò ne gelava pas." (S. B.).
Fasian de las conservas, dins de las botelhas de "champagne", qu'ilhs prenian dins deus restaurants quand quò i avia 'gut un grand repast coma una nòça.
"Metian de las claquetas, deus peseus dins de las botelhas de "champagne". Falia iò bochar avecque lo bochon tebe quí, far bulhir lo bochon, que quò lo sarra bien, en tapant avecque un marteu quí. E ben òm bochava bien, e puei aprep òm metia un bonichon de fiu d'archau per iò 'tachar. E aprep, ilhs iò metian dins una lessiveusa per sterilisar. E ilhs las sortissian. Lo lendeman matin, quand quo era freg, ilhs fasian fondre la cira - de la cira a barricas - e ilhs ciravan lo bochon per que quò prenia pas aër a la cima. Ilhs prenian de quelas botelhas dins quilhs restaurants, e aprep, 'las duravan tant que ilhs las avian pas esbolhadas. E ilhs metian surtot quelas quí per çò que 'las l'avian lo cuu vert negre quí. Ilhs iò fasian dins d'autras, mas enfin lo veire era pus fin." (G. B.).
"Lo peseu e la claqueta s'a tot lo temps fach, avant la guerra mesma, dins de las maisons a demieg-avançadas. O! poent tot a fach los vielhs, per çò que d'abòrd, las botelhas, ente que ilhs las aurian 'gudas?" (G. B.).
"Fasian pas beucòp de charn de tomata en topin." (G. B.) "Ilhs ne fasién dins deus petits fiòlons avecque de "l'acide salicilique" (S. B.), o ben dins de l'aiga salada avecque un mijon de graissa dessur. Mas quo era pustòt per meslanjar a quauqua res mai, coma per metre dins la sopa.
"N'autres, fasiam de las conservas de claquetas e de champanhòus dins deus bocaus. Quo era tot, fasiam pas de tomata." (G. V.)
Aprep la guerra, quò comencet de se servir de gròs bocaus verts, mas a la debuta "Quò se vendia dins las vilas e la gent l'i 'navan pas. Las petitas espiçarias de per quí ne'n avian pas, per çò que ilhs n'aurian benleu fach venir, mas ilhs n'aurian pas vendut." (G.B.) N'i aguet d'abòrd dins las maisons borgesas, puei quò se demòcratiset.